کسری بودجه چیست؟ {راهنمای محاسبه}

حتما عبارت کسری بودجه را از منابع زیادی به خصوص دولتمردان شنیده اید. اما کسری بودجه چیست؟ به طور کلی هرگاه تعادل بین هزینه ها و درآمد کسب و کار ها و یا دولت ها بر هم بریزد و به نوعی میزان هزینه ها بیشتر از درآمد باشد، آن مجموعه دچار کسری بودجه می شود. در این مقاله به نحوه محاسبه کسری بودجه، راه های جبران آن و موارد دیگر پرداخته ایم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

کسری بودجه چیست؟

زمانی یک دولت و یا هر مجموعه دیگری با کسری بودجه مواجه می شود که میزان هزینه های آن مجموعه از درآمد آن بیشتر باشد. به بیان ساده تر وقتی مقدار دخل و خرج  با هم سازگاری نداشته باشد، آن نهاد دچار کسری بودجه می شود. به عنوان مثال اگر دولتی درآمد یک سالش 72 میلیارد تومان باشد و در مقابل هزینه دولت در همان سال 74 میلیارد باشد، دولت با 2 میلیارد تومان کسری بودجه مواجه می شود که اگر این روند در سال های متمادی تکرار شود و باعث انباشته شدن کسری بودجه شود اصطلاحا به آن ” بدهی دولت” یا بدهی ملی گفته می شود. جبران این کسری ها عموما از روش استقراض داخلی و یا خارجی انجام می گیرد. در ادامه به دلایل ایجاد کسری بودجه و راه های تامین آن پرداخته ایم.

انواع کسری بودجه چیست؟

کسری بودجه ممکن است به دلایل مختلف به وجود بیاید که در ادامه به آن پرداخته ایم، اما به طور کلی کسری بودجه 3 نوع دارد:

📌 کسری بودجه اداری: کسری بودجه اداری یکی از انواع کسری غیر معقول است که در عمدتا در نتیجه انتخاب سیستم غلط مالیاتی و عدم صلاحیت کادر سازمان اداری به وجود می آید و موجب هدر رفتن مخارج اداری و کاهش بازده کارکنان می شود.

📌 کسری بودجه ناشی از تغییرات اوضاع اقتصادی: این نوع کسری از انواع کسری بودجه معقول است. یکی از علل به وجود آمدن آن کاهش درآمد دولت ها به طور مقطعی و عدم حساسیت در میزان مخارج دولت است. کسری بودجه ناشی از تغییرات اوضاع اقتصادی از طریق سیاست های مالی قابل جبران است.

📌 کسری بودجه وابسته به ساختمان اقتصادی: با افزایش مخارج عمرانی که عموما هزینه بر و سرمایه بر نیز هستند، تعادل بودجه کشور دچار اشکال می شود و این عدم تعادل در نتیجه ضعف توانایی مالی جامعه می باشد. این نوع کسری بودجه در اثر عدم هماهنگی بین هزینه ها و درآمد در بلند مدت ظاهر می شود و نوعی کسری بودجه معقول به شمار می آید.

دلایل ایجاد کسری بودجه

عمدتا دلیل کسری بودجه در نتیجه برنامه ریزی نادرست منابع مالی صورت می گیرد. یکی دیگر از دلایل به وجود آمدن کسری بودجه در دولت ها، تغییر یافتن منبع درآمد در زمان رکود اقتصادی است. همچنین در صورتی که میزان تولید داخلی ثابت بماند اما هزینه های دولت افزایش پیدا کند وقوع کسری حتمی می باشد. این دلیل کسری بودجه از علل اصلی کسری بودجه به حساب می آید.

راه های تامین کسری بودجه

دولت ها برای جبران کسری بودجه معمولا از 3 راه اصلی استفاده می کنند:

✔️ استقراض از بانک مرکزی (چاپ پول)

در کشور ما یکی از معمول ترین راه های تامین کسری بودجه، استقراض از بانک مرکزی است، به این معنی که دولت با افزایش نقدینگی و چاپ پول سعی بر افزایش بودجه می کند. اما این روش مقطعی است و ضررات زیادی را به اقتصاد وارد می کند. به طوری که نتیجه افزایش چاپ پول بدون پشتوانه چیزی جز تورم و کاهش قدرت خرید مردم نمی باشد.

✔️ عرضه اوراق بهادار

یکی دیگر از راه های تامین بودجه توسط دولت ها، استقراض از مردم است؛ به این صورت که دولت با انتشار اوراق بهادار مردم را تشویق به سرمایه گذاری و مشارکت در سهام شرکت هایی که متعلق به دولت است می نماید. مورد دیگر، فروش اوراق مشارکتی است، این اوراق در جهت سرمایه گذاری یک پروژه به فروش می رسند و با خرید سهام توسط سرمایه گذاران، بودجه مورد نیاز مجموعه تامین خواهد شد. از اثرات تامین کسری بودجه به روش انتشار اوراق بهادار، افزایش سود در بازار پول است. با افزایش سود در بازار پول سرمایه گذاری بخش خصوصی به طور چشمگیری کاهش می یابد.

✔️ استقراض از کشور های خارجی

دولت ها در صورت داشتن روابط اقتصادی با دیگر کشور هاف می توانند از طریق منابع خارجی کسری بودجه خود را تامین نمایند، هرچند افراد زیادی بر این باورند که این روش استقلال کشور ها را زیر سوال می برد اما با این حال بسیاری از دولت ها کسری بودجه خود را با استفاده از منابع خارجی تامین می کنند. در کشور ایران با توجه به تحریم ها و محدودیت های گسترده، استفاده از روش توسط دولتمردان معمول نمی باشد.

نحوه محاسبه کسری بودجه 

برای محاسبه کسری بودجه دولت ها باید میزان هزینه ها را از مقدار درآمد دولت کم کنید تا میزان کسری بودجه بدست آید، اما درآمد ها و هزینه ها شامل چه مواردی است؟ برای محاسبه دقیق کسری بودجه دولت باید تمام منابع درآمد دولت از جمله: درآمد حاصل از فروش منابع طبیعی ( نفت و گاز )، درآمد حاصل از دریافت مالیات، فروش کالا و … را در نظر داشت. همچنین در مقابل باید هزینه ها را نیز به طور دقیق بررسی کرد. با محاسبه کسری بودجه می توان فهمید میزان درآمد دولت چقدر باید افزایش پیدا کند تا با هزینه ها سازگار شود و کسری بودجه رفع شود.

کسری بودجه = مجموع درآمد های دولت _ مجموع هزینه های دولت

کسری تجاری 

این نوع کسری زمانی ایجاد می شود که میزان و بهای واردات یک کشور از بهای صادراتش بیشتر رشد می کند. این مسئله باعث می شود که پول زیادی از کشور خارج شود و همچنین می تواند باعث ایجاد کاهش ارزش پولی آن کشور شود. در ضمن این کسری می تواند در موضوع اشتغال نیز تاثیر گذار بوده میزان اشتغال را تحت تاثیر خود قرار دهد و این میزان را کاهش دهد. این نوع کسری موافقان و مخالفانی دارد که موافقان این کسری به این نکته اشاره می کنند که با ورادات می توانید به محصولات بیشتری نسبت به آن چیزی که تولید می کنید داشته باشید و همچنین کیفیت کالاهای خود را با محصولات روز دنیا مقایسه کنید و برای رقابت با آنها نجوه تولید و کیفیت کالای خود را بهبود ببخشید. اما مخالفان کسری تجاری از این منظر که کسری تجاری نه تنها باعث ایجاد اشتغال و یا حتی استمرار آن نمی شود بلکه باعث از بین رفتن مشاغل می شود و در کشور مبدا ایجاد شغل می کند و این موضوع باعث می شود که به شهروندان و جامعه آن کشور آسیب جدی وارد شود. این نوع کسری از انواع کسری در دولت است که مورد توجه قرار گرفته و برای اقتصاد یک کشور می تواند مضرات و مزایایی را داشته باشد که در نوشته بالا به آنها اشاره کردیم.

دیگر کسری هایی که وجود دارند

کسری دوگانه: این نوع کسری زمانی ایجاد می شود که در یک اقتصاد کسری مالی و کسری حساب جاری وجود داشته باشد.

کسری درآمد: این کسری، کسری تمام درآمد دولت را با تمام هزینه های آن بیان می کند.

کسری ساختاری: این کسری زمانی ایجاد می شود که کشور با اینکه اقتصاد کاملی دارد و همه چیز به درستی انجام می شود با این وجود دچار کسری می شود.

کسری اولیه: کسری مالی که در سال جاری است را باید از پرداخت بهره وام های قبلی کم کنید این کسری به دست می آید.

خلاصه مقاله

کسری بودجه چیست؟ کسری بودجه پدیده ای است که در نهاد و یا شرکت هایی که میزان هزینه ها و درآمدشان باهم سازگار نیست پدیدار می شود. به نحوی که اگر مجموعه نتواند منابع مالی خود را به طرز صحیح مدیریت کند و بیشتر از مقدار درآمد خود خرج کند دچار کسری خواهد شد. به طور کلی دولتمردان برای تامین این کسری بودجه از روش استقراض استفاده می کنند، حال ممکن است این استقراض از منابع داخلی و یا خارجی نیز صورت بگیرد. در این مقاله به طور کامل به مفهوم کسری بودجه، راه های تامین و محاسبه آن پرداختیم. شما می توانید نظرات و یا سوالات خود را در قسمت کامنت مطرح کنید؛ کارشناسان طلوع پدیده در سریع ترین زمان ممکن پاسخگوی سوالات شما هستند.